Perşembe, Ekim 15, 2009

The Big Lebowski






"Bazıları Don Kişot, bazıları sadece Sancho Panza..."
Erkut Arcak (1971-2001)

Tüm sevgilerimle...


Giriş














Film, çölde rüzgarla sürüklenen bir çalı topunu takip eden görüntüler üzerinde bir anlatıcının sesinden ‘The Dude’un (Jeffrey Lebowski) hikayesiyle açılıyor. Çöl - Los Angeles ve Deniz Kıyısı rotasını izleyen çalı, bize filmin akışı hakkında çok önemli ipuçları veriyor. Doğal ve kurak bir yaşamdan (sanayileşmemiş/modernleşmemiş/kötü işlenmiş/vahşi batı/köy toplumu) başlayarak, Los Angeles caddelerine (modern dünyaya) oradan da denize (özgürlük vb) ulaşarak son bulan bir gezinti... 
















Dude’la tanışıyoruz. Bir süpermarkette (deniz kıyısı planının hemen ardından, izleyicinin karşısına çıkan ürünler, markalar, modern yaşam; Los Angeles) oldukça salaş ve rahat giysiler içindeki Dude’un (moda karşıtı, umursamaz, just a ‘Dude’) 0.65$ için çek yazarak bir karton süt alışına tanık oluyor ve çok kısa sürede Dude karakteri hakkında epeyce bilgiye sahip oluyoruz. Anlatıcının Dude’un bir ‘anti-kahraman’ olduğuna yaptığı vurgu/övgü (‘Cause what’s a hero?’ starlık (stardom), hayranlık (fandom) ve kahramanlık/rol-modellik kavramlarına olan bu kısa sorgu filmde daha da derinleştiriliyor) ve kasiyer kızın Dude’un kılığını/varlığını yadırgayan bakışları televizyondan gelen George Bush’un Körfez Savaşı'yla ilgili sözleriyle tamamlanıyor: ‘...with them all for a collective action. This will not stand. This will not stand, this aggresion against Kuwait.’ Filmin bundan böyle neden söz edeceğinin zemini hazırlanmış oluyor: İnsanın modern hayat karşısındaki ‘yaşama savaşı.’ (Human Nature vs. Modern Life)

Gelişme

Hikaye,
porno film yapımcısı Jackie Treehorn’un adamlarının Dude ile Jeffrey Lebowski (Big Lebowski) arasındaki isim benzerliği yüzünden (dezenformasyon, manipülasyon, cehalet) Dude'un evindeki halıya işemeleriyle başlıyor. Big Lebowski ve Jackie Treehorn sistemin en tepesinde bulunan ve devletle iyi ilişkiler içinde olan patronları/oligarkları temsil ediyor. Dude’u evine çağırdığında öğrendiğimiz üzere Big Lebowski’nin başkanı olduğu vakıf (foundation) ise belki de filmde metafor olarak kullanılmamış tek öğe. Oligarklar tarafından sıklıkla kullanılan ‘pislik örtücü’ (bir ‘halkla ilişkiler’ elemanı) işleviyle filmde yerini buluyor. Ortada hiçbir zaman olmayan 1 milyon $’ın (para, güç, zaaf, korku, kullanma aracı, boş vaad) varlığından şüphe edilen anlarda devreye girerek olan biteni karmaşık hale getiriyor.

Dude’un halısına işenmesindan sonra gelişen olaylar, kapitalizmin ‘insanı’ nasıl sömürdüğünü, özellikle de en berbat işlerini gördürmek için onu nasıl kullandığını anlatıyor. Kapitalizm, ‘kendi karısını geri getirmesi için’ (Bunny Lebowski) dahi insan kullanmayı seven ruhsuz bir canavar olarak ortaya çıkıyor (Dude: “you look for the person you benefit.-Lenin). En zayıf noktasından yakalanarak “Her life is in your hands” gibi insani bir sebebe inandırılan ve buna hayır diyemeyen Dude isyana ortak ettiği arkadaşları Walter ve Dooney ile beraber, tuzağa düşürülüyor. Onların ‘Fucking amateurs’ olmalarına ve bunu bilmelerine rağmen, kullanılmalarına engel olamıyorlar. Tecrübeleri, zekaları hatta Vietnam gazisi olmaları dahi ‘sistemin gücü’ karşısında çuvallamalarının önüne geçemiyor. Kaba kuvvet ise (bir motosikletliyi haklama planı, silahın yola düşerek kendi arabalarını vurması ve ağaca toslaması) isyan için yanlış bir seçim oluyor. İlerleyen zamanlarda bir şeylerin yanlış gittiğini fark eden Dude ise artık çok geç kalıyor, boynunda asılı olan ‘büyük telefon’ (Big Brother) sürekli çalıyor, Dude’u izliyor, Dude’u istiyor.


Dude’un evindeki halının yerine, Big Lebowski’nin malikanesindeki halıyı alarak evine sermesi, öncelikle Dude için yaşama sebebi olan (üslup, onur, özgürlük, insan hakları vb.) kavramların üzerine sistemin işemesi anlamına geliyor. Buna baş kaldıran, kabul etmeyen Dude ise Big Lebowski’nin evindeki halıyı alarak kendi evine seriyor, böylelikle kendisini sistemden tüm gücüyle soyutlama çabasında olmasına rağmen, sisteme bir yerinden bulaşmış oluyor. Bu halıyı alarak evine sermesi, isyan anlamına geliyor ve bunu öğrenen sistem Dude’u yok etmek istiyor.


Şömine başındaki ikinci Lebowski-Dude konuşmasında, ister sağlıklı, ister engelli olsun, başarı/para/doğru/hedef/güç gibi kavramlara bağlı bir taş kafalı ile sadece yaşamaya çalışan bir ‘ahbap’ arasındaki diyaloğa tanık oluyoruz. Dude’un ‘bir erkeğin testislere sahip olması gerektiği’ yorumu ise erkek egemen dünyaya ve erkeğin tek baş edemediği/yok sayamadığı/söz geçiremediği kavramın/nesnenin penisi olduğuna dikkat çeker. Bunny'yi geri getirmek için yola çıkmasının altında da büyük ölçüde bu dürtü yatar. 


I vs. We.

George Bush’un televizyonda Irak’a karşı ‘kolektivist’ hareketi destekleyen konuşması, iş sisteme karşı olan savaşa geldiğinde tam tersine döner. Sistem; kardeşlik, dostluk, aşk, sevgi, beraberlik, birlik olmak gibi kavramları yıkarak varlığını koruyabilmek için, Dude’un özellikle ‘yalnızlaştırılmış birey' olmasını ister. Dude ‘we’ dediği her an, korkutularak sindirilir.


Bowling Salonu


Filmin büyük bir çoğunluğuna ev sahipliği yapan bowling salonu, halkın yaşam alanı oluyor. Bowling oynayanlar sistemce sömürülen, sürüleştirilmiş halkı, bowling salonu çalışanları işçi ve köylü sınıfını, hiçbir zaman bowling oynarken görünmeyen ama sürekli olarak salonda zaman geçiren Dude ise halktan, insanlıktan yana ve fakat onlar gibi olmayan, kendi dünyasını, üslubunu yaratabilmiş sıradışı bir kimliği temsil ediyor. Bowling toplarının sürekli yuvarlanması, labutları aynı biçimde devirmesi, halkça yaşanan hayatın oldukça sıradan, tek tip oluşunu anlatırken, labutları yerine koyan mekanik sistem (bkz. Charles Chaplin, Modern Times) ise tüm bu sıradanlığın arkasında/gizli insan yapımı (human-made) bir düzenin olduğunu anlatıyor. Bowling salonu, diğer bir ifadeyle, filmin başındaki çalının yola çıktığı çöl olmuş oluyor. 












































Sırasıyla: İşçi, tarlasını süren köylü ve sistemin çarkları

Pornografi

Filmde en önemli rolü üstlenen ‘pornografi’ kavramını doğru anlamamız filmin tüm örgüsünü ve karakterleri tanımlayabilmemiz açısından oldukça önemli. Pornografi kavramı, modern dünyanın sömürüsünün doruk noktasını simgeleyen güçlü bir metafor olarak filmde kullanılıyor. Porno filmlerde oynayan herkes sistemce ‘öpülen’ kişileri gösterirken, diğer kişilerin porno filmlere olan tüm tutum ve davranışları kişilerin bu sömürüye olan bakış açılarını ve sistemle olan ilişkilerini açıkça ortaya koyar. Örnekle; Dude, Jeffrey Lebowski’nin kızı olan Maude Lebowski’nin kendisine izlettiği porno filmdeki tamircinin gerçekten tamir yapacağını sanıyor. ‘Johnson’ nedir bilmiyor. Dude, porno nedir bilmiyor. Ama ‘fuck’ kelimesini de ağzından eksik etmiyor. Bu çarpıcı ayrım Dude’un aptal ya da saf olmadığını ve pornonun filmdeki anlamını açıkça gün yüzüne çıkarıyor. Aslında pornografi yerine buna pekala doğrudan ‘cinsel ilişki’ de denilebilir, zira filmde cinsel ilişkinin olduğu her yerde patron-köle ilişkisi var.



Karakterler


Bunny Lebowski. Jeffrey Lebovski’nin karısı. Nemfomanyak, para düşkünü bir gecekondu kızı. Zengin kocasından daha fazla para koparabilmek için bir porno film yapımcısıyla (Jackie Treehorn) anlaşarak kendisi için fidye istetir. (Kara para ilişkileri, para için her şeyi yapan insanlar)

Maude Lebowski. Jeffrey Lebowski’nin kızı. Bir gece aniden Dude’un evine adamlarıyla gelerek annesine hediye ettiği halıyı alır ve Dude’u ‘öper’. Dude’un ‘büyük penisi’ Maude’un onu ‘öpmesi’ için ona göre yeterli bir sebeptir. Maude, Dude’u iğfal eder. Daha sonra Dude’un spermlerini doktoruna kontrol ettirerek onaylatan Maude, Dude’dan hiçbir izin isteme gereği görmeden ondan spermlerini ‘alır’.

Maude karakteri üzerinden son yılların yeteneksiz, ahmak ve kokuşmuş sanat camiasına da ağır bir gönderme vardır. Maude ve benzerleri, sadece kendilerine meşgale olsun diye sanatçı sıfatını (tıpkı Lebowski gibi ‘zor kullanarak’) taşımakla içlerindeki boşluğun önüne geçme sevdasındaki sanatçıların aslında birer taş kafalı olduklarını açık biçimde ortaya koyar.

Brandt. Lebowski’nin yardımcısı. Oligarkların dalkavuklarını
(günümüz medyası, parti yandaşları vb.) simgeler. Brandt’in gay oluşuysa filmdeki pornografi kavramı ışığında ele alındığında, onun da ‘kendini öptürenlerden’ olduğunu bize gösterir.

‘Öpülmeyenler’ sadece oligarklar, devlet ve onun kolluk kuvvetleridir.


Brandt. Jeffrey Lebowski’nin yardımcısı. Oligarkların dalkavuklarını (günümüz medyası, parti yandaşları vb.) simgeler. Brandt’in gay oluşuysa filmdeki pornografi kavramı ışığında ele alındığında, onun da ‘kendini öptürenlerden’ olduğunu bize gösterir.

‘Öpülmeyenler’ sadece oligarklar, devlet ve onun kolluk kuvvetleridir.
 














Jesus












Walter

Walter, Jesus ve Dooney. Halktan/çölden karakterler. Dünyayı şekillendiren ve sistemi besleyen iki majör kavram olan milliyetçilik ve din kavramları Walter ve Jesus karakterleriyle ele alınır. Dude’un bowling salonunda Jesus’un iyi oynadığını söylemesi üzerine, Walter’ın ‘Yeah, but he's a fucking pervert, Dude.’ demesiyle; ‘din’in bireyin tüm pisliklerini örtme amaçlı kullanılması, bireye büyük bir özgüven bahşetmesi, sosyo-ekonomik anlamda onu olduğundan daha üst bir seviyeye çıkarması özetlenir. (Jesus: ‘Nobody fucks with the Jesus’)


Walter ise, ‘milliyetçilik’ kavramının hayatta nasıl bir anlam kazandığını gösterir. Örneğin Walter, kahve içtiği cafede garsonu tersleme, yüksek sesle konuşma ve benzeri hakları büyük bir özgüvenle kendisinde bulur. Aşırı milliyetçi oluşu, Walter’u, zeki birisi olmasına rağmen, rasyonel düşünceden her zaman mahrum bırakır.
 
















Dooney the Good 

Dooney. Halk kanadının diğer bir üyesi, Dude ve Walter’ın arkadaşı. Dooney, sürüleşmenin ve korkaklığın getirdiği ahmaklaşmanın sembolü. Son derece saf ve iyi birisi olmasına rağmen bunlar bu düzen içinde hayatta kalabilmesi için yeterli değil. Dooney, sistem karşısında kendisini geliştirememiş olmanın, rasyonel düşünceden uzak oluşunun faturasını
Autobahn grubu üyeleriyle bir kavga sırasında (faşizm) hayatıyla öder. Varlığı, ancak öldüğünde hissedilir.


The Good, the Bad and the Ugly vs. The Big Lebowski
Bu üç karaktere bakarak, Sergio Leone’nin The Good, the Bad and the Ugly filmiyle de bir benzerlik olduğunu söyleyebiliyorum. Bu filmde ‘halk tarafından’ yok edilerek cezasını çeken karakter ‘The Bad’ olurken, The Big Lebowski’de belki de en ‘iyi’ olan Dooney yok edilen karakter oluyor. Sistem için ‘The Bad’ olan Dude ise hayatta kalıyor. İki filmi tersten kıyaslayabiliyorum.

Dude’un Rüyaları

1. rüya:














Maude’un adamlarıyla evini bastıkları sırada, yediği bir yumrukla bayıldığında gördüğü rüyada Dude, Maude’u Jeffrey’in malikanesinden aldığı ve üzerinde uzanmakta olduğu halının üzerinde uçarken görür. Kendisi de, uçarak değil yüzerek ("ıslak rüya"), kendisini takip etmektedir. Maude’dan hoşlandığı ve o anki halinden epey hoşnut oluşu suratındaki ifadede açıkça görülür. Ardından bir anda elinde beliren bowling topunun ağırlığıyla yere/karanlığa hızla düşüşü ve yüzünde oluşan panik ifadesi önce Maude’la arasındaki sınıfsal ayrımın bilincine erişine (zengin kız-fakir erkek), ardından Maude’un kendisini ‘öpmesi’ ile yaşadığı ejakülasyon sonrası depresyona ve Maude’un ‘işini bitirip çekip gitmesine’ işaret eder. Bu okuma ilk bakışta anlamsız gözükse de, yaşanan cinselliğin sembolik daha doğrusu yarı-gerçek olmasıyla anlam kazanır. Başka türlü Dude’un Maude’un evine yaptığı birinci ziyarette, sperm kontrolüne gönderilmesi bir açıklığa kavuşamaz. Koyu bir ‘feminist’ olan Maude, diğer ifadeyle ‘erkeğe eş değer’ bir figür olan Maude, baygın halde yatan Dude’u ‘öpmeden’ oradan ayrılmış olamaz. Dude’un büyük penisine hayran olmuş, ve ondan bir çocuk sahibi olma ihtirasına kapılmıştır. Bununla beraber, Dude’un penisine söz geçirememesini yeniden hatırlar ve bowling oynayanların neredeyse tamamının erkek olduklarını da buna eklersek, feminizm vs. erkek egemen dünya bahsinde oldukça sıkı bir açılıma varırız.


2. rüya.

























İlk ‘rüyasında’ sadece Maude tarafından öpülen Dude’un ‘büyük namı’ kulaktan kulağa yayılmıştır. Porno film yapımcısı Treehorn’a yaptığı ziyaret sırasında gelen telefonda Dude’un kendisine ‘borcunu’ penisiyle ödeyebileceği bilgisi ulaşır (arayan yüksek ihtimalle Maude’dur, rüyada da yer alır). Treehorn’un gözleri parlar. Bu rüyada Dude artık Dude değil ‘The Dude’dur. Porno yıldızı yapılmış ve yüzlerce kadına ‘öptürülmüştür’.
Bu iki rüyayı destekler nitelikte iki göstergeden daha bahsetme gereği duyuyorum: 
















Özel Dedektif Brother Shamus

1- Anlatıcı ve Brother Shamus-Dude Diyalogları


Bunny’nin ailesi tarafından Dude’u izlemekle görevlendirilmiş özel dedektif Brother Shamus ve filmde kovboy kostümüyle görünen anlatıcının Dude’a: "Bir şey söylememe izin ver. Tarzına hayranım. Her taraf adına da oynuyorsun.Herkesi idare ediyorsun. Mükemmel bir işçilik" demesi ile anlatıcının "Do you have to use so many cuss words?" demesi esasen tüm bu olan bitenler sırasında Dude’un mütemadiyen ‘öpüldüğünü’ ve ünlü bir porno yıldızı yapıldığının altını çizer. Dude, bu sözlere bir anlam veremez çünkü bundan haberdar değildir. Dude, ‘bilinçsiz’ (unconscious) ve oldukça da ünlü bir porno yıldızıdır.













White Russian.













Bira.


2- White-Russian vs. Bira


Film boyunca Dude’un elinden neredeyse hiç düşürmediği White Russian kokteyli sütle hazırlanmaktadır. Süt, beyazdır. Dude içkisini hazırlarken sütü koklar. İçtikten sonra bıyıklarında beyaz bir süt lekesi kalır. Barmenden bir keresinde “Give me a Caucasian" diyerek White Russian ister. ‘Caucasian’ kelimesiyse ‘cocaine’ kelimesine fonetik olarak çok benzemektedir.


Bir önemi var mı? Bana kalırsa var. Paul Thomas Anderson’ın Boogie Nights filminde porno film sektörünün perde arkası tüm çıplaklığıyla anlatılır. Bu sektörde ‘cocaine’, motordur. Dude’un bilincini yitirdiği anlar sıklıkla White Russian içtiği anlara denk düşerken, Threehorn’un elinden içtiği White Russian sonrasındaysa artık tamamen bilinçsizdir. Yanısıra, White Russian, bu şekilde okunsun ya da okunmasın, filmin sürreal atmosferinin baş oyuncusudur. Dude’u diğerlerinden ayrıştıran, Dude’un sakin ve soğukkanlı karakteriyle özdeşleşen mükemmel bir sanat yönetimi unsurudur. Dude, sistemle başını belaya sokmadan önce yalnızca marihuana ve bira içmektedir. Sınıflar ayrımı-çatışması ve Dude'un 'değişimi' White Russian vs Bira + Marihuana (Çiçek Çocuklar, 68 kuşağı) ile sembolleştirilir. Filmin ‘fan’ları tarafından Dude’un resmi içkisi olarak kabul gören ve büyük sempati toplayan White Russian, ne yazık ki, Dude’un içkisi değildir. Filmin, ve her iyi filmin de işlediği ‘hiçbir şey göründüğü gibi değildir’ diskurunu destekleyen bir ögedir. Coen Biraderler, bir taşla çok kuş vurmuştur...
 




Final: Dude vs. The Dude vs. Nihilizm

Bitirirken, The Big Lebowski’de nihilist olarak nitelenen herkesin aslında nihilistlikle bir ilgilerinin olmadığını da eklemek isterim. Bunlardan Jackie Treehorn, ki nihilist olduğunu söyleyen Dude’dur, porno film yapımcısıdır, yani oligarklardandır. Nihilist olduğundan hiçbir şekilde söz edilemez. Yine filmdeki karakterlerce nihilist oldukları sanılan Autobahn adlı eski müzik grubu, yeni porno film oyuncularının durumuysa Bunny Lebowski’nin durumuna denk düşer. İyi müzik yapmalarına rağmen piyasa müziği yaparak para kazanma hırsıyla sanatlarından ödün veren müzisyenlere benzerler. O kadar öyledir ki, grubun solistinin sevgilisinin ayak parmağını dahi keserler. Bizi burada ilgilendiren nokta, Dude’un ve arkadaşlarının bu kişileri nihilist sanıyor oluşlarıdır. Sebebi de ancak sıkı bir medya eleştirisiyle örtüşebilir. Evet; hiçbir şey, göründüğü gibi değildir.

Sosyo-ekonomik açıdan bakalım ya da bakmayalım, film bize Bunny’nin sistemin kollarına bile isteye (conscious) girmiş bir insan olduğunun da altını çizer. Devamla, Dude’un kaderi de tıpkı Fawn Kneutson’un Bunny Lebowski adını alarak iki anlamda da fiziken ve ruhen bütün bir varlığının (existence) kullanılması/becerilmesiyle uyuşur. Sistem, tuttuğunu ‘öper’. Dude da, ürünleştirilir, ‘The Dude’ olur. Sistemi en boşlayan/umursamayan/dışında kalmak isteyen kişi dahi, sistemden kendisini kurtaramamakta, bilinçsiz 
(unconscious) olarak da olsa kendini sistemin çarkları arasında bulmaktadır. ‘Bunny’ ile ‘The Dude’ arasında 'iyi insan' olmaktan doğan bir bilinç ayrımı vardır. Bu ayrımdan dolayı sisteme kendisini ‘öptüren’ Bunny bunu yalnızca para ve seks uğruna ‘bilinçlice’ yaparken, Dude, ‘bilinçsizliğinin’ kurbanı olmakta ve ‘öpülmektedir’. Buna da aldırmayanlar, işte onlar gerçek nihilistlerdir, ve her şeye rağmen ‘orada bir yerlerde olduklarını bilmek ve daha da çoğalacaklarını ümit etmek’: Güzeldir. 

(Dude: ‘Yeah man, the Dude abides.’)


Filmin başından sonuna dek kullanılan The Big Lebowski= Jeffrey Lebowski=Big Brother eşleşmesi filmin anlatıcısının kapanış sözleriyle gerçek anlamını bulur. ‘Big’ ünvanı, yüreği de penisi gibi büyük olan Dude’a ithaf edilir:

Dude, The Big Lebowski’dir.


DALGACI MAHMUT

İşim gücüm budur benim,

Gökyüzünü boyarım her sabah,

Hepiniz uykudayken. 

Uyanır bakarsınız ki mavi. 

Deniz yırtılır kimi zaman,
Bilmezsiniz kim diker;

Ben dikerim. 


Dalga geçerim kimi zaman da,
O da benim vazifem;

Bir baş düşünürüm başımda,

Bir mide düşünürüm midemde,

Bir ayak düşünürüm ayağımda,

Ne haltedeceğimi bilemem.


Orhan Veli


Ek: The Big Lebowski, anlatıcının filmin başında söylediği üzere, Dude’un değil ‘The Dude’un hikayesidir. 'Öpülen Dude’un hikayesidir. Öyleyse filmin en başında evine gelen iki tane çapulcu gerçekten de Jeffrey Lebowski’nin koskoca malikanesine baskın için yola çıkmış olabilir mi? Akla yatkın değil... Dude siyasi geçmişinden dolayı, sistem tarafından oyuna getirilerek öpülmüştür. Süpermarkette 0.65$ için çek yazması ve çekin üstüne balina resmi çizmiş olması (bir sahnede küvette dinlediği albümün adı 'Song of the Whale'dir) sembolik anlam taşır. 'Şüpheli', anarşist bir şahıstır. Yok edilmelidir. Filmin ana hikayesi budur.


























Ek 2:














Dude, filmin sonunda yeniden bira içerken.

Ek 3: "Sistemler rasyonelleştikçe, insan irrasyonelleşiyor."
"Çağdaşlaşma her genç kızın başına gelmesi gereken şeyin, her genç erkeğin başına mutlaka ve inşallah gelmesi gereken süreçtir" - Ünsal Oskay.
Saygıyla...

Ek 4: Dude ve Walter'ın, Dude'un arabasında buldukları 15 yaşındaki bir çocuğa ait ev ödevinden yola çıkarak, çocuğu hırsız sanarak evine gitmeleri, ardından Walter'ın öfkeyle başka birisinin arabasını parçalaması, ve o kişinin de Dude'un aracını parçalaması, Dude'un tıpkı Jeffrey Lebowski'yle isim benzerliğinden ötürü başına gelenlere benzer. Dezenformasyon ve cehalet her zaman kaba kuvvetle ve hayal kırıklığıyla sonuçlanır. Ve evet yine: Hiçbir şey göründüğü gibi değildir.
Ek 5: Paranoyak bir yaklaşımla, çocuğun babasının bir Western dizisi olan 'Branded'in senaristi Arthur Digby Sellers oluşu şöyle de yorumlanabilir: Maude'un Dude'a izlettiği filmde olduğu ve Treehorn'un da dediği gibi 'porno filmler' oldukça gülünç senaryolara sahiptir. Bu yüzden sistem Arthur Digby Sellers'dan Dude için sıkı bir senaryo kaleme almasını istemiştir. Jeneriği Western karakterlerle hazırlanmış olan The Big Lebowski, Dude'un porno filmidir. Yazarı, Arthur Digby Sellers'dır.
Walter'ın dizinin hayranlarından oluşu ve Dude'un ise polis aracında Branded'teki şarkıyı söylemesi de buna eklendiğinde, yeniden sıkı bir medya eleştirisine varılır. Halk medya kanalı ile kandırılmakta ve öpülmektedir.

Ek 6: Yorumlarda bahsini ettiğim okumayı buraya taşıma gereği duyuyorum: Jeffrey Lebowski ve ailesi de porno film yapımcısı olarak resmedilmiştir. Maude'un porno filmler konusundaki derin bilgisi bunu böyle düşünmek için yeterlidir. Maude, Dude'u test eden ve nakte çeviren figürdür. Film, oligarkların/sistemin halkı sömürerek/öperek kara para aklama hikayesi üzerinedir. Boogie Nights filminde de rol alan, Julianne Moore (Maude) ve Philip Seymour Hoffman (Brandt)'in filmde Dirk Diggler'a aşık oluşu The Big Lebowski'de aynı karakterlerin Dude'a aşık oluşuyla birebir örtüşür, aynen tekrarlanır. Oyuncu seçimi, usta oyunculuklar bir yana, porno film sektöründeki ilişkileri anımsatmaya uygundur.

24 yorum:

Hede Hödö dedi ki...

Ne yaptın sen kedi kumu ya :) Yemiş bitirmişsin film eleştirisini aşmış film masalcılığının sanal alemdeki yeni sürümünü icat etmişsin :) Pek güzel olmuş çok şahane olmuş :) Eline ayağına, kedine kumuna sağlık :)

tannhauser dedi ki...

bunny treehorn'la anlaşmıyor.

kedikumu dedi ki...

@tannhauser Siz nasıl yorumluyorsunuz öğrenmek isterim...

tannhauser dedi ki...

@kedikumu: benimkisi yorum değil. spoil'dan kaçınmak için uzun uzun yazmadım. filmi izlememiş olanlar gerisini okumasınlar. bunny'nin treehorn'a borcu var. treehorn alacağının peşinde. bunny kaçırılmıyor. kimseye haber vermeden birkaç arkadaşıyla buluşmaya gidiyor. onun yokluğunu fırsat bilen yalandan zengin lebowski kendi vakfından para tırtıklamak için (maude biliyorsunuz harçlığı dışında para koklatmıyor) bir tiyatro kuruyor. loser olarak da dude'u belirliyor. treehorn'un bu olayla uzaktan yakından alakası yok. sadece kocası zengin diye borç verdiği bunny'den alacaklarını istiyor. bunny'den bizzat alamadığı için de lebowski'ye yöneliyor. ancak gerizekalı adamları isimleri karıştırıyor.

kedikumu dedi ki...

@tannhauser Öncelikle 'benimkisi yorum değil' cümlesini özellikle The Big Lebowski gibi çoklu okumaya son derece müsait bir film için uygun bulmadığımı söylemek isterim. Söylediklerinizi tam bir zemine oturtamamakla birlikte, eğer sizin söyledikleriniz "doğruysa" -ki bunları düşüneceğim- bazı referanslarla göstermenizi de rica edeceğim. Ayrıca söylediklerinizden bu kadar eminseniz eğer, özellikle ek 1, 3, 4, 5'de göstermeye çalıştığım farklı okumaları da beraberinde çürütmeniz de gerekecektir. Örneğin şu an size şunları sorabilirim: Bunny Treehorn'a neden borçludur? Jeffrey Lebowski yalandan mı zengindir? Yoksa kızı Maude ve karısı tarafından hor görülen bir zengin midir? Malikanesinin yüzme havuzunda Authoban grubu üyelerinden birinin yüzmekte olduğunu nasıl açıklayabilirsiniz? Aslında 'Ek 6' olarak şunu da söyleyebilirdim yeri geldiyse söyleyeyim: Jeffry Lebowski de bir porno film yapımcısıdır. treehorn'la aralarında rekabet ve para ilişkileri vardır.

Ne dersiniz?

tannhauser dedi ki...

@ kedikumu:

farklı okumalar, satır aralarında gizli anlamı keşfetmeler, evet caizdir. ancak yorum ve aşırı yorum arasında çok ince bir çizgi vardır. metinde keskin bir şekilde vurgulanmış detayları bükmeye başladığımızda yaptığımız yorumlama olmaktan çıkar ve aşırı yorum haline gelerek bizim belimizi bükmeye başlar.

eklerinizdeki okumalara söyleyecek sözüm yok. bunlar metinle haşır neşir olan okurun ilgi ve bilgisi, yönelimleri uyarınca yapmayı hak ettiği yorumlar.

ancak sorularınıza cevap vermeye çalışayım.

"Bunny Treehorn'a neden borçludur?"

Bunny zengim olduğu vehmiyle lebowski'yle evlenir. yaşam kalitesi istediği standarttadır ancak nakit sıkıntısı vardır. bu sıkıntının kaynağı lebowski'de de ona verecek nakit bulunmamasıdır. bu yüzden geçmişten tanıdığı treehorn'dan borç alır. çünkü treehorn da bunny'nin verdiklerini ödeyebilecek bir evlilik yaptığını düşünmektedir. çünkü lebowski kendisini istediği gibi lanse etmekte başarılıdır.

"Jeffrey Lebowski yalandan mı zengindir? Yoksa kızı Maude ve karısı tarafından hor görülen bir zengin midir?"

lebowski yalandan zengindir. karısını bilmem ama kızı tarafından hor görülür. beceriksiz bulunur. sırf eğlenebilsin diye bir vakfın yönetimi verilmiş, likitin yönetimi ise maude'da kalmıştır. lebowski'nin bunny'nin ortadan kaybolmasını vakıftan para tırtıklamak için bir fırsat olarak kullandığını unutmayalım.

"Malikanesinin yüzme havuzunda Authoban grubu üyelerinden birinin yüzmekte olduğunu nasıl açıklayabilirsiniz?"

grup üyeleri porno işine bulaşmışlardır. ve bunny'yle tanışırlar. bunny'nin nakdi yoktur ancak eski arkadaşlarını yeni hayatıyla etkileyebilecek bir evi vardır. bunun için "o bir nihilist" havuzdadır. diğer yandan bunny'nin para sıkıntısını dude'a para karşılığı oral seks teklif etmesinden de anlayabiliyoruz.

kedikumu dedi ki...

@tannhauser

teşekkürler. şimdi söylediklerinize katılıyorum. şunu da eklemeden edemiyorum: bu üzerinde konuştuğumuz noktaların filmde bilerek geri planda tutulduğunu açıkça söyleyebiliriz sanırım. o kadar öyle ki, benim 5-6 farklı okumam ve sizin son açıklamalarınız bir arada değerlendirildiğinde her birinin diğerinden bir noktada daha üstün olduğunu görüyorum. örneğin; ek 1'de sözünü ettiğim okuma diğerlerini 'haksız' çıkarabileceği gibi, yine örneğin sizin açıkladığınız okuma da ek 1'i götürmeli. ya da 'mantık olarak' filmde bu silsilenin aksadığı yerler gösterilebilir. lebowski gibi bir adamın karısına pornocu arkadaşıyla havuzda zaman geçirmesine izin verişi, ya da 2 tane çapulcunun koca malikaneye baskına gönderilişi açıkta kalır gibi geliyor bana. başka bir nokta; treehorn'u telefonda arayan maude(?) ona ne söylemiştir? sizin söyledikleriniz üzerinden bakarsak arayanın maude değil bunny olma olasılığı yükseliyor. yoksa dude gerçekten de oral seks için bankadan para çekmiş ve bu sayede büyük penisi farkedilen dude, bunny tarafından nakte çevrilmek mi istenmiştir?

karışık oldu farkındayım, umarım biraz ifade edebilmişimdir. özetle; filmin çoklu okunması gerekliliğinden kastım budur. yani bu okumalar "hep bir arada" okunursa ancak filmin asıl zevkine varılır diye düşünüyorum.

Adsız dedi ki...

lebowski'nin bunny'e arkadaşıyla havuzda zaman geçirmesine izin verişi: Bunny bir trophy wife. Hem de Lebowski Bunny'i tatmin etmekten aciz, o yüzden evi içinde taşkınlıklarına izin vermek zorunda. Ayrıca Maude der ki: "My father's weakness is vanity hence the slut." Yani Bunny aslında karısı değil, bir prestij aksesuarından ibaret.

tannhauser dedi ki...

tekrar selamlar;

bugün notlarımı karıştırırken benim kabaca söylemeye çalıştığım "aşırı yorum" konusunda paul ricoeur'ün çok daha incelikli bir paragrafına rastladım. söylemek istediğimi bir de onun dilinden ifade etmeye çalışayım:

"bir metnin her zaman birden fazla yorumu vardır, ama bu demek değildir ki, bütün yorumlar eşittir. metin olanak verdiği yorumlarla sınırlıdır. geçerlileme mantığı iki sınır arasında, dogmatizm ve skeptisizm arasında hareket etmemize izin verir. bir yorumun lehinde ya da aleyhinde konuşmak, yorumları karşılaştırmak, yorumlar arasında hakemlik yapmak ve uzlaşma aramak her zaman olanaklıdır, bu uzlaşılabilirliği biz göremiyor olsak da."

kedikumu dedi ki...

çok teşekkürler paylaşımınız için. Ricoeur'un son cümlesi özellikle benim son söylediğim "özetle; filmin çoklu okunması gerekliliğinden kastım budur. yani bu okumalar "hep bir arada" okunursa ancak filmin asıl zevkine varılır diye düşünüyorum." cümlesini doğrular nitelikte.

ben size bir soru sorabilir miyim: avatarınızdaki "just call me the Dude" yazısını "just call me Dude" olarak değiştirmeyi düşünüyor musunuz?

Lostoyevski dedi ki...

Yazı Sinemaestro'da da yerini aldı. Tek başına ülkede şimdiye dek yazılmış tüm kritik toplamını aşabilecek bir analiz,umarım bunun farkındasındır. Ellerine sağlık. Seni ve kalemini tanımak güzel bir deneyim oldu.

kedikumu dedi ki...

Teşekkür ederim ilginiz ve güzel sözleriniz için. Sitenizi takip edeceğim...

Adsız dedi ki...

Yazınızı okudum ve de tespitlerinizi gerçekten çok ilginç ve bir o kadar da başarılı buldum..Filmi şu ana kadar 1 defa izlediğim için bu tarz ayrıntıları fark edememiştim..
tennhauser'ın yorumlarına katıldığım birçok yer de var..Sonuçta dediğiniz gibi bu filmin çoklu okunması farklı yorumların kabul görebileceği anlamına geliyor..Bu da Coen kardeşlerin filmin bazı yerlerini açık bırakması ile alakalıdır kanımca..
tennhauser'ın yorumuna ek olarak,Jeffrey Lebowski'nin,Bunny'i kullanarak,1 milyon doları alması ve Bunny'nin borcunun peşinde olan Treehorn'u Dude'un üzerine salması da bir taşla iki kuş vurmak olur..Bu doğrultuda Bunny, Jeffrey Lebowski için bir araç,bir çıkış yolundan öte olmayabilir..Belki de bu yüzden porno işine bulaşan arkadaşlarıyla havuzda rahat rahat zaman geçirmesine izin veriyordu..

Adsız dedi ki...

Merhaba,

http://sinekiyatri.blogspot.com/

adresinde de The Big Lebowski yorumu var... Sizinki kadar derin olmasa da idare eder:)

Selamlar.

immortal dedi ki...

slm. sayın kedikumu , www.filmelestir.com adında bir sitenin yazarlarıyız. yaptığınız eleştiriyi hayranlıkla okuduk. şu an sitemizde sizin yorumunuzun bağlantısını eklemiş durumdayız. sizden, kaynak göstermek kaydı ile yorumuzun bazı kısımlarını oluşturacağımız yazıda kullanma izni istiyoruz. sanatseverliğiniz ve ayrıca göstereceğinizden emin olduğumuz anlayışınız için teşekkür ederiz...

kedikumu dedi ki...

Yazıyı elbette kullanabilirsiniz. Selamlar...

aydan dedi ki...

gerçekten çok etkilendim eleştirinizi okurken, tebrik ediyorum..
bir sürü fark edilmeyen ince ayrıntıyı yazmışsınız. en sevdiğim filmlerden biri diyordum ama tekrar izlemem gerektiğini fark ettim okuyunca :)

sevgi dedi ki...

tebrik ediyorum sizi elinize sağlık. gerçekten "çok acayip"

Katalan Ekibi dedi ki...

Üstad, gerçekten çok etkileyici bir yazı bu. Oldum olası merak ettiğim ve bir türlü bir yere oturtamadığım bir nokta var; buna biri bir cevap bulabilecekse, herhalde o bir tek siz olabileceksiniz.

Dediğiniz gibi, filmde metafor olarak kullanılmayan herhalde tek öge, şu foundation. Onun dışında her şey, gerçek dünyada bir yere dokunuyor. Filmi ilk izleyişimden beri, muhafazakar bir neocon olan Walter Sobchack'in politik doğruculuk huyuna bir anlam veremiyorum...

Filmin başında Dude, bowling salonunda Donny ve Walter'a olup biteni anlatırken, halısına işeyen adam için, Asyalılar'ı aşağılamak için kullanılan "Chinaman" kelimesini(bi nevi "nigger" işte) kullanıyor ve Walter, "Lütfen Dude, 'Asya Kökenli Amerikalı' de!" şekilnde Dude'u düzeltiyor.

Sözde Nihilistler Dude'un küvetine şu faremsi hayvanı bıraktıklarında da, Walter, çevreci havalara bürünüp bunun yasal olmadığından bahsediyor.

Bu tür davranışlar, Walter gibi adamların "Treehugger" gibi kelimeler kullanarak aşağıladığı ve dalga geçtiği şeyler. Özellikle politik doğruculuğun onları "Nigger, Chinaman, Spiceman, vs." aşağılayıcı kelimeleri kullanmaktan alıkoymasına katlanamıyorlar. George Carlin'in politik doğruculuk için "Beyaz Adam bu dili, günahlarının üstünü örtmek için icat etti!" dediğini duymuştum ama; Walter'ın durumu çok yersiz liberal ve duygusal çıkışlar gibi.

Benim getirebildiğim en mantıklı açıklama şuydu: Muhafazakar bir Vietnam Gazisi olan Walter, eski karısıyla evlenebilmek için, sonradan Musevi oluyor ve birden azınlık konumuna düşüyor. Hem eski hayatının alışkanlıklarını, hem de azınlıkların geliştirdiği, politik doğruculuk gibi savunma tekniklerini aynı anda yaşamaya çalışması; onu bir çeşit şizofreniye itiyor...

Pek tatmin etmedi beni; sizin yorumunuzu geröekten çok merak ediyorum. Şimdiden teşekkürler.

kedikumu dedi ki...

Öncelikle teşekkürler.

Bana sorarsanız, gayet de güzel yanıtını vermişsiniz sorunuzun. Ekleme yapmam gerekirse de Walter'ın yazıda da söylediğim gibi aslen zeki birisi oluşunu yineleyebilirim. Ancak Walter aşırı milliyetçilik kavramıyla beyni yıkanmış üzerine de savaşa katılarak iyiden iyiye psikolojisi bozulmuş birisidir. Walter eğer bir savaş gazisi değil de yüksek rütbeli bir asker emeklisi olsaydı o zaman daha çok politik doğrucu olduğundan söz edebilirdik sanırım. Walter da arkadaşları gibi halktan/çölden bir karakterdir, ve sanırım bunun için de bize sadece "yazık" demek düşer. :)

Umarım bir faydası dokunmuştur. Selamlar...

Katalan Ekibi dedi ki...

En azından onayınızı almak iyi oldu, çok teşekkürler.

sincity dedi ki...

Bu kalemden bir de "sin city" eleştirisi okumak isterdim ancak söz konusu filmin bir çizgiroman uyarlaması olması(dolayısıyla backrounda da hakim olmak zorunda olmak) ve aslında tüm filmin metaforlar, subliminal mesajlar ve göndermelerden beslenmesi okumalarını son derece kişiye özgü hale getirir diye düşündüğümden ben bulaşmıyorum. Bir de filmi zaten bütünüyle bir "okuma" olarak düşündüğümden üzerine yapılacak yorumların "şakanın şakası" kıvamına gelme ihtimali var.
Ancak ben her durumda farklı bakış açılarını görmeyi seviyorum. Aynen Big Lebowski'de olduğu gibi zaten sevdiğim bir yapıtta ilgilenecek ve keyif alınacak başka noktaları keşfetmemi sağlıyor. Kaleminize sağlık.

Armagan dedi ki...

Masada oturup Dude'la muhabbet eden kovboy giyimle anlatıcı sizce sadece bir anlatıcı mı yoksa bu okuma içinde bir yeri var mı?

Armagan dedi ki...

Masada oturup Dude'la muhabbet eden kovboy giyimle anlatıcı sizce sadece bir anlatıcı mı yoksa bu okuma içinde bir yeri var mı?